Armenîyê Sêwregi

Ismet Siverekli

Sêwregi, her çend bajarê kirmancan (zazayan) yena qebulkerdene zî bajarêde
armenîyan zî hesabîno. Nameyê bajarî aslê xo de armenkî yo û manayê ci “xirabaya
sîya” ya. Armenkî de reş “seav” o û xiraba zî “averak’” a. Çekûya Sêwregî ziwanê
armenî de manaya xo ‘Seaverak’ a.1
Yâkût el-Hâmevî, xebata xo ya niviskî de qalê Sêwregi keno û vano; roniştvanê
bajarî pêrkoyê xo armenî yê.2 Goreyê Vakîdî zî, bajar alîyê armenî Yurik el-Armenî ra
ameyo awankerdene.3
Nê her di îdîay rast nî yê. Tarîxa bajarê Sîwergi zaf kehana û tiya ra zaf
şaristanî ravêrya yê. Mavajê Sumerî, Akadî, Hîtîtî, Asûrî, Etî, Ûrartû, Mîtanî, Bîzanzî,
Erebî, Selçûkî û Osmanî.
Mikûno ke bajar demê Asurîya de ameyo vîrankerdene û dima Urartu ya bajar
şên kerd o. Nameyê bajarî tarîx de zey Kînabe, Surk, Sevavorah, Sevavarak,
Sevaverek, Sebaberek, Sibabarka, Siklis, Suveyda, Serrek û Senn ameyo bikarardene.
Yeno texmînkerdene ke roja ma de nufusê bajarî ra nezdîyê sera pancê xo
armanî yê. Destpêka seserra 20. de nûfusê Sêwregi des hezarî bîy û mabênê hîrê û şeş
hezarê xo armenî bîy. Goreyê armenî Kevorkian û Paoudijanî, serra 1914î de nûfusê
armanîyan Sêwregi de 2.853 bîy. Patrîkxaneyê Armenîyanê Îstanbulî zî na hûmare
sey 1.855 dano.
Bajar de yew wendegehê armenîyan estbî. Verê Cengê Dînya yê Yewinî de
adedê wedegehanê armenîyan panc bî û nînan ra di hebî yê olî/dînî bîy. Bajar de bi
nameyê Surp Torosî kilîseyêda armenîyan zî estbî.
Şaristanîya Sêwregi bi destê armenîyan ameya neqişkerdene. Roja ma de şopa
nê neqişan her goşeyê bajarî de yena vînitene. Şaristanîya Sêwregi de Hênîyê
Hecîpinarî cayêdo giran gêno. No eser, 1936 de bi destê yew armenî Yane ya ameyo
viraştene. Fina “Keyeyê Terzî” zî esereko zaf muhîm o û 1900 de hetê hostayê sîyanî
armenî Polo Nişanyanî ra ameyo awankerdene.
Suka Sêwregi bi sîyanê bazaltî yê reşan namdar a û bajar bi nînan ameyo
awankerdene. Nê sîyî bi destê hostayê Banda Remoyî ameyê şikitene û viraştene.
Eslê Remoyê Banda armenî yo û roja ma de karê hemalîye keno û vano; “emrê mi
nezdîyê heştay serre yo û mi emrê xo bi neqişnayena sîyan derbaz kerdo, roja ma de
bajar bi sîyanê sukan nîno awankerdene. Herinda înan betonî girewta. No kar de zî
tamê verî nêmendo, coka ez karê hemalîye kena.”
Zanatê bajarî sey verî ewro zî armenîyan ra yeno perskerdene. Armenî nê
zanatanê xo merkezê bajarî de îcra kenê. Dikanê armenîyan Kuçeyê Şeytanî de yê.
Armenîyê Sêwregi tena karê neqişkerdişê sîyanê bazaltî nêkenê, karê neqşê
sifirî û paxirî, marangozîye, nalbandîye, asinkarîye û çerçîtîye zî kenê. Demo ke
merdim keweno Kuçeyê Şeytanî vîneno ke vengê xebata hostayanê armenîyan
kuçeyî gêno binê tesîrê xo.
Roja ma de zaf keyeyê armenîyan bajar de ciwîyenê. Nê keyeyan ra tewr
namdarê xo “Kê Banda” yo û Taxa Esmerçayirî der o. Kê Bandaran ra zaf keyeyî
badê darbeya leşkerî ya 12yê êlule bajar terk kerd û şîy Meletî.
1 Ernst Honigman ,Bizans Devletinin Doğu Sınırı, Çev.Fikret Işıltan, Ist.1970, S.135
2 Yakût el-Hamevî,Mu’cemu’l-Büld^nn,Beyrut.1990,I, S. 325.
3 Vâkidî,Tarîhu Futûhi’l- Cezire ve’l- Hâbûr ve Diyarbekr ve’l- lrâk, DımeĢk.1996, S.50.
Sêwregi de Dewê Armenîyan û Kilîseyê Înan
Merkezê Sêwregî de Kilîseyê Surp Torosî,
Dewa Nisibîn de Surp Astvadzadzin (Kilîseyê Meryem Ana),
Dewa Çagaxî de Kilîseyê Surp Amenaprgiçî,
Dewa Simakî de Kilîseyê Surp Krikorî,
Dewa Mexre de Kilîseyê Surp Kevorkî,
Dewa Gori de Kilîseyê Surp Sahakî,
Dewa Oşin de Kilîseyê Surp Stepanosî,
Dewa Xirbik de Kilîseye Surp Mesropî.
Mîyanê armenîyanê Sêwregi de keso tewr namdar, Xidir Baran bî. Xidir Baran,
“Keyeyê Banda” ra bî û demê şerê PKK û Bucaxijan de hetê hêzanê dewlete ra ame
kiştene. Kiştişê Xidir Baranî, kiştişêde normal nêbî. PKK bajar de seba kiştişî endamê
xo Ekrem Bucakî (17.03.1980), merasîmê cenaza organîze kena. Merasîmî ra dime,
şaro ke amade bîyo, bi meşê yeno Taxa Esmerçayire. Tiya de hêzê dewlete nêverdanê
şar çalekîya xo berdewam bikero û tankan ramenê serê amadeyîyan; o taw Xidir
Baran xo çekeno/erzeno tankan ver. O bi no tore wazeno ke komkiştişî bivindarno
labelê hêzê dewlete nêvindenê û tankan ramenê şarî ser, Xidir Baran û Emîno Xînt,
yanê di kesî yenê qetilkerdene.
Goreyê tayê çimeyan, eslê serekê MHP Devlet Bahçeli zî Sêwregi ra yo û
armenî yo.4 Malbata Bahçelî kê Fettehan ra ya û rew ra Sêwregi ra bar kerdo û şiyê
qeza Edena Bahçe de ca bîyê û Bahçelî tiya de marda/maya xo ra bîyo.
Mabênê namdaranê armenîyanê Sêwregi ra Rupen Zartaryan zî cayêdo giran
gêno. Rupen Zartaryan, serra 1874 de marda xo ra bîyo û karê nuştoxîye kerda, demê
jenosîdê 24ê nîsane de bajarê Îstanbulî de amo tepîştene, qeza Anqara Ayaş de
hepisxane de mendo û tîya de merdo.5
ATawo ke Dewleta Osmanîyan serra 1915î de qirkerdişê armenîyan dana
destpêkerdene; mintiqa Diyarbekir û Riha de, tewr vêşî zî Sêwregi de armenî bi
miletanê bînan ra mîyanê haştîye de ciwîyêne. No dem de walîyê wîlayetê
Diyarbekirî endamê Cemîyetê Îttîhat û Terakkî Dr. Reşîd o. Dr. Reşîd, bi hêzanê
dewlete çekeno/erzeno Sêwregi ser û bi hezaran armenîyan qetil keno.6
4 http://www.navkurd.net/nivisar/aksoy/ermeni_turkleri.htm
5 http://www.norzartonk.org/?p=4150
6 http://www.armenieninfo.net/soykirim/1912-dr-resid-ve-1915-diyarbakirkatliamlari.htm