″Dewleta tirka şarê Dimilîya zahf asîmîlê kerdo″

Ismet Siverekli

Mûnzûr Çem, noştox û ziwannaso. Nezdîyê 32 serî yo o yo ziwandê zazakî  sero xebat keno. O, ser Kirdikî sek otorîter yeno qebulkerdene. Xuruba Vate; na xurub ser standartbiyayena ziwan de Dimilî xebat kena, vano ki:″Dewlet tirka şarê Dimilîya zahf asîmîlê kerdo″

 

Şima, ziwan de Kurdî lehçeyê zazakî sero girweyenê û xeylê kitabî neşir kerdê. Hejmarê, keso ki Zazakî qisey kenê çendê nê?

Mûnzûr Çem: Kûrdîstan û Tirkîyê di nezdîyê 5 mîlyonî Kurdê ki Zazakî qisey kenê estê. Teberdê welatî ji hezaran Zazay jiyan kenê.

 

Şima, nezdîyê 32 serî yo ser Dimilî (Zazakî, Kirdikî) kar (xebat) kenê. Meseleyê Zazakî çiçî yê? 

 

Mûnzûr Çem: Meseleya kirdikî ya en gird zazaya miyan di, meselaya wahir nevijeyena ziwanê xo ya. Zazay an ci Dimilî, ziwanê xo ciyan di xo yo rojane di kisey nekenê, niyanê piratîk kerdene; nenuşnenê û qanê coy no ziwano hedi hedi beno vinî. Demo peyneyin de zazakî an ci kirdikî sero xeylê xebatî virazyayê û nê xebatî dewam kenê. Feqet meselaya gird a kirdikî, şarê ma xo miyan di ziwanê xo kisey nekeno.

 

Va,  sebebê neye çici yo? Çiçi ra Dimilî xo miyan di an ci ciyanê xo yo roşane de ziwanê xo qesey nekenê?

 

Mûnzûr Çem: Heremo ki zazay ciyan benê, dîroka Kurdan miyan di cayê do mihîm geno. No herem, ca yo sereverzayena şarê de dimilîyanê Kurdan o. Wextê nê sereverzayenî di zazay mecbûr mendî ki xo banci koya ser û uca di ciyanê xo dewam bikerê; têkilîyê ci Kurdan di bînan ra qût bi. 

Qandê sereverzayenda Dimilîya, dewlet ji nîna sero vêjî tahda kerda, ziwanê ci qedexe kerd û no qedexekerden ewro ji berdewam kena.   

Fina ji no herem de dewlet zahf dest çeker do ci û şarê Dimilîya zahf asîmîlê kerdo. Ewro şarê Zazaya xo miyan di vêjî Tirkî qesey kenê. 

 

Şima, qandê reyayena ziwan de Kirdikî xeylê karî miyand di caye genê. Şima şenê nê xebatan de xo sero  marê tenekê înformasyon bi dê?

 

Mûnzûr Çem: Ez bi xo, di serda 1977an tepya ser ziwan de Kirdikî xebat keno. Mi ser gramatîkê Kirdikî yew kitab neşir kerdo û bi xo ji gruba Vate di xebat kena. Grûba Vate, verê neye 12 serî Swêd di amê sazkerdene. Sebebê sazkerdena na grûb, meseleyê gramatîkê Kirdikî estî bi; ma qayilî bi nê meseleya bi standart biyayena Kirdikî ya orte ra hevadê.  

 

Şima, standarbiyayena Kirdikî an ci Dimilî sero girweyenê. Taye kesê Zazaya estê ki vanê; ” Zazakî lehçeyê Kurdî niyo”  û alfabeya şima ya ki bi karanê aye qebul nekenê. Şima neye sero sevanê?

 

Mûnzûr Çem: Nê vatenî, bahdê darbeyê leşkerî ya 12 Îlonî vijyay orte. Verê darbey çiyo do ewna Dimilîya miyan de çine bi . Zazaya, xo Kurd qebul kerdê û ziwanê xo ji lehçeyê Kurdî vînayê. 

Na mesala ya ki vanê Dimilî Kurdî niyê, taye Tirk û Almana çekerda werte. Taye kesen mayê dimilîya, nê îddaayanê biyanîya dima şi. No çiyo do şaşo. Kurden kirdasî qesey kenê û Kurden kirdikî qesey kenê heta nika meseleyê da gird mabên di ci de nêvijya ya.

Heger kesen ke iddaa kenê û vanê Zazakî ziwanê do bi xo sero yo, gere neye çi bi qeydeyê zanayena vejê wertê. Bê lekolîn de zanayenî, çiyok ti vajê nîno qebulkerdene; tenya hîzmetê qaxûyê siyasî keno.    

 

Verê neye çend mengî UNESKOy, ziwanê ki dinya di finî benê ci sero raporê eşkara kerd. Na rapor da UNESKOy miyan di nameyê ziwanê Zazakî ji ravêreno. Şima, zek ziwannas û keso ke zaza, na rapor da UNESKOy sero kamci fikirdê?

    

Mûnzûr Çem: Na rapora ki UNESKoy ser ziwananên dinya di finî benê amedê kerda,  cadê ci da. Kesê ma  yê dimilîya, ziwan de xo re wayir nevijyenê. Qesey nêkenê. Wexto ki merdim ziwanê xo hayatê xo yê rojane di niyaro piratîk kerdene, o wext ji ziwanê ci beno vinî. 

Qandê neye çi zî sebebê ci estê; mesela Kurdî wahîrê dewletê ni yê û ziwan de ci sero qedexey estê, nêşenê piratîk de kar biyarê. 

Ca yo ki Dimilî jiyan bî û benê, uca ca yo do berzo û koyê. Sebebê ney zî serewerzayen bi. Koya sero nêşayê ziwanê xo bi raya nuşnayenî kar biyarê; şarê Kurda pêra dûrî kewt, pê fahm nêkerd. Ewro ji no rewş dimilîya miyan di hakimo.

 

 

Mûnzûr Çem kam o?

 

Ziwannas, rojnamevan-nustox Mûnzûr Çem, serda 1945an  di dewa Kêxî (Cêxî) Qurze di ameyo dînya. Wendena xo ya destpekerdeni  dewa Kêxî Seter di, mektebê wertî kî Qeza Dersîmî Nazmîya di wendo. Serda 1996an  di Kolejê Sihhatî yê Dîyarbekîrî (Dîyarbakir Saglik Kolejî), serda 1971an di Mektebê Ûktîsadî û Tîcarîyo Berz yê Ankara qedînayo.

Serda 1980an di qandê sebebê karê siyasî welatê xo terk keno û amêyo Almanya di ca biyo û karê xo yo siyasî tiya di, miyan di Partîya Sosyalîsta Kûrdîstanî di dewam kerdo.  

Mûnzûr Çem, di sera 1970in ra heta neka karê nuştoxey keno ü xeylê maqale, roman û kitabê gramerî yê dimilî nûşnayê.   

Çi esto ke hal û ûsul ra gore o mecbur mendo, nusteyê xo bi cîya cîya îmazayan nûsnê. Tayê îmzayê ke heta nika no kar pê kerdo na yê: H. Toprak, A. Tash, M. Çem, B. Íîlan, S. Dîlan, Mîrzalî Çîmen û êb.

Grubo ke çend serrî yo îmla û gramerê kirmanckî ser o gureyeno (xebetîno) û Swêd de kovara Vate vezeno, Mûnzûr Çem înan ra yew o. Nustox naye de temsîlkarê na kovare yê Almanya yo.

Mûnzûr Çem, sazkerdoxanê Kurd-PEN û Enstitûyê Zazkî yê Berlîn  ra yew.